دوشنبه, ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ /
تاسوعا در لرستان؛ سوگ غیرت، علم وفا، و اشک‌های قوم لُر بر دستان ابوالفضل
نویسنده: رضا حسنوند | عکس:علی سگوند/تاریخ انتشار:۱۴۰۳/۰۷/۲۱
مقدمه: نهمین روز محرم در دیار زاگرس
با طلوع آفتاب نهم محرم، انگار زمان در لرستان به عقب برمی‌گردد. در کوچه‌ها بوی اسپند و گلاب می‌پیچد، صدای سنج و دمام از دل هیئات شنیده میشود، و مردم سیاه‌پوش، دل‌هایشان را روانه‌ی فرات می‌کنند. تاسوعای حسینی در این دیار، صرفاً یک روز نیست، بلکه یک آیین ریشه‌دار است؛ روزی که قوم لر، با زبان اشک و علم، از دست‌های بریده عباس(ع) سخن می‌گویند.
علم؛ ستون غیرت لرستانی‌ها در تاسوعا
یکی از برجسته‌ترین نشانه‌های تاسوعا در لرستان، آیین باشکوه علم‌گردانی است. در بسیاری از شهرها و روستاها از جمله کوهدشت، خرمآباد، نورآباد، الیگودرز، چگنی و رومشکان، علم‌ها را از شب هشتم تزئین می‌کنند. این علم‌ها، گاه به ارتفاع چند متر، با پارچه‌های مخمل مشکی و سبز، مهره، چراغ، گل و دست‌نوشته‌هایی از اسامی اهل بیت آراسته میشوند.
در برخی مناطق مثل دره‌شهر، قلعه مظفر و سراب‌میر، علم‌ها نسل به نسل در خانواده‌ها نگهداری میشوند و علم‌بردار کسی است که سالها نذر و عهد دارد. هنگام حرکت علم در میان دسته‌ها، مردم از دور به آن سلام می‌دهند، زیر علم می‌روند، اشک می‌ریزند، و حاجت می‌خواهند.
نوحه‌خوانی لری؛ شعر و شعور حسینی
یکی از عناصر بسیار متمایز در آیین‌های عزاداری لرستان، نوحه‌های محلی لری است. با لحن حزن‌انگیز، موسیقی خاص اقلیم زاگرس، و شعرهایی که گاه سینه‌به‌سینه منتقل شده‌اند، مرثیه‌خوان‌ها صدایی از دل قرن‌ها را زنده می‌کنند. بخشی از نوحه‌ها به زبان فارسی و بخشی دیگر با زبان و لهجه‌ی لری هستند:
“عباس علمدارم، سقای دل زارم
بی‌تو حسین تنهاس، بی‌تو دلش تاراس…”
در روستاهایی مانند بابازید، کرم‌بیگ، و تنگ‌سیاب نوحه‌ها با ساز محلی (نقاره و سنج) همراه میشوند و صدای سینه‌زنی فضای کوه‌ها را پر میکند.
تعزیه و بازسازی صحنه کربلا در لرستان
در برخی مناطق لرستان، به‌ویژه در شهرهایی چون الیگودرز و الشتر، آیین تعزیه‌خوانی با محوریت حضرت عباس(ع) برگزار میشود. در این آیین، صحنه‌هایی مانند آمدن شریعه فرات، نبرد با سپاه عمر سعد، و وداع با امام حسین(ع) بازسازی میشود.
تعزیه‌خوانان با لباس‌های رنگی و با نقش‌هایی مشخص، در میدان‌هایی روباز اجرا می‌کنند و مخاطبان با اشک و ضجه، با این صحنه‌ها همدل میشوند. تعزیه‌ها نه‌فقط آیینی مذهبی، بلکه بخشی از هویت فرهنگی نمایشی لرستان هستند.
نذر آب؛ آیین عطش در روز وفاداری
یکی از آیین‌های مهم تاسوعا در لرستان، نذر آب است. مردم به یاد تشنگی عباس(ع) و اهل بیت، آب و شربت میان عزاداران توزیع می‌کنند. در شهرستانهایی چون پلدختر، دورود و ازنا، حتی نذری‌هایی چون نذر مشک آب، تکه‌های یخ، آب‌قند و شربت گلاب آماده میشود و برخی با دستمال‌های سفید، مشک‌ها را به کودکان می‌سپارند تا یاد سقای کربلا زنده بماند.
نقش زنان لر در تاسوعای حسینی
در لرستان، زنان تنها ناظر عزاداری نیستند، بلکه ستون اصلی تدارک مراسم هستند. بانوان با دست‌پخت نذری‌ها، آماده‌سازی علم، دوخت پرچم، تزیین دسته‌ها، و حتی نوحه‌خوانی زنانه، در روز تاسوعا فعال هستند. در بسیاری از هیئت‌ها، زنان در قالب دسته‌جات زنانه با نظم خاص در سوگواری شرکت می‌کنند. پخت غذاهایی چون آش نذری، عدسی، شله‌زرد و حلیم از شب هشتم محرم آغاز میشود.
تاسوعا، یک رسانه فرهنگی در لرستان
فراتر از جنبه مذهبی، تاسوعای حسینی در لرستان به یک رسانه فرهنگی تبدیل شده است. در این روز، ارزش‌هایی چون وفاداری، ایثار، برادری، حماسه، غیرت، و فداکاری به زبان هنر، آیین، موسیقی و رفتار اجتماعی منتقل میشود. کودکانی که در کنار پدر و مادر در مراسم شرکت می‌کنند، نه‌تنها عزادار، بلکه حافظان آیین عاشورایی هستند.
سخن آخر: از ذوالفقار تا کوه‌های زاگرس
در لرستان، مردم هنوز به عباس(ع) به‌عنوان سمبل مردانگی و وفا می‌نگرند. تاسوعا فرصتی است که قوم لر، از ذوالفقار تا زاگرس، دوباره با حسین(ع) و عباس(ع) بیعت کنند. لرستان در این روز، آئینه‌ای میشود از قرن‌ها عشق، اشک و عهد.
اگر بخوای این گزارش رو به‌صورت طراحی‌شده برای روزنامه یا با عکس‌های خاص آماده کنم، فقط کافیه بگی. دوست داری نسخه گرافیکی هم برات بفرستم؟
زبان لَکی همچون رودخانه‌ای‌ست که از دل تاریخ زاگرس جاری شده. اگر امروز از آن محافظت نکنیم، فردا نه‌تنها زبان، بلکه بخشی از حافظه‌ی تاریخی و فرهنگی‌مان را از دست خواهیم داد. صیانت از زبان لکی، تنها وظیفه لک‌ها نیست، بلکه وظیفه‌ای انسانی و ملی است برای پاسداشت تنوع زبانی ایران.
پایان گزارش/
