دوشنبه, ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ /
زبان لَکی؛ ریشه‌دار در کوهستان، گمشده در سیاست زبانی
نویسنده: امین رضا سلگی | ویژه‌نامه زبان مادری – کوهنانی‌نیوزتاریخ انتشار:۱۴۰۳/۰۶/۲۱
مقدمه: لَکی؛ زبان هویت و حافظه قومی
زبان لَکی، از کهن‌ترین شاخه‌های زبان‌های ایرانی است که در گستره‌ای از زاگرس مرکزی، از شمال غرب لرستان تا جنوب کرمانشاه و شرق ایلام، سینه‌به‌سینه از دل تاریخ تا امروز رسیده است. لَکی فقط یک زبان نیست، بلکه شناسنامه‌ی فرهنگی قومی است که ریشه در خاک دارد و بال در اسطوره. اما این زبان، با وجود این غنا، در حاشیه سیاست‌های زبانی و آموزشی کشور قرار دارد و بیم آن می‌رود که به‌زودی تنها در خاطره‌ها باقی بماند.
پیشینه زبان لکی؛ از مادها تا معاصرین
بر اساس یافته‌های زبان‌شناسان ایرانی و خارجی، زبان لَکی احتمالاً بازمانده‌ای از زبان ماد یا شاخه‌ای اولیه از زبان‌های شمال غربی ایران است که در طول سده‌ها تحت تأثیر لری، کردی، فارسی و حتی ترکی قرار گرفته، اما توانسته استقلال نسبی خود را حفظ کند. منابع شفاهی، اشعار حماسی، و اصطلاحات عشایری در لَکی نشان‌دهنده لایه‌هایی از فرهنگ ایران باستان است که کمتر در زبان‌های امروزی باقی مانده‌اند.
لَکی زبان کیست؟ گستره جغرافیایی و جمعیتی
گویشوران زبان لکی حدوداً بین ۱.۵ تا ۲ میلیون نفر تخمین زده میشوند که عمدتاً در مناطق زیر سکونت دارند:
استان لرستان: کوهدشت، رومشکان، دلفان، بخش‌هایی از سلسله و پلدختر
استان ایلام: آبدانان، دره‌شهر، بدره، پهله
استان کرمانشاه: صحنه، هلیلان، کنگاور، بخش‌هایی از اسلام‌آباد غرب
همدان و خوزستان: نقاط پراکنده‌ای در نهاوند، ملایر، اندیمشک و شوش
با این حال، آمار رسمی دقیقی از تعداد گویشوران لکی در دست نیست و یکی از مشکلات اصلی در سیاستگذاری زبانی نیز همین فقدان داده‌های دقیق است.
ویژگی‌های زبان‌شناختی لکی
زبان لکی دارای ویژگی‌هایی منحصربه‌فرد است که آن را از همسایگان خود متمایز میکند:
آواشناسی خاص: واج‌هایی مانند “ڤ”، “ڵ”، “ق” و تمایز دقیق میان صامت‌های انفجاری و سایشی، بیانگر ساختار غنی آوایی این زبان است.
صرف فعل پیشرفته: سامانه پیچیده زمان و نمود در افعال لکی (گذشته نقلی، آینده التزامی، استمراری امری) نشانه بلوغ دستوری آن است.
واژگان باستانی: کلماتی چون “ئاسمان” (آسمان)، “شوو” (شب)، “ته‌ناو” (درون)، “گه‌ورَه‌ون” (بزرگان) در فارسی امروزی یا کردی معیار کمتر دیده میشوند.
تکیه‌گاه ادبیات شفاهی: ده‌ها گونه شعر، متل، لالایی، چَمَر (مرثیه‌سرایی)، و پهلوان‌نامه در این زبان سینه‌به‌سینه حفظ شده است.
فرهنگ و زبان؛ لکی به‌مثابه سازه‌ی هویتی
زبان لَکی حامل فرهنگی است که بر پایه سه مؤلفه اصلی استوار است:
زوال آرام؛ تهدیدات جدی برای زبان لکی
زبان لکی با تهدیدهای جدی روبه‌روست:
حذف از نظام آموزشی: آموزش رسمی فقط به زبان فارسی است و هیچ آموزش نهادی به زبان لکی وجود ندارد.
بی‌توجهی رسانه‌ها: صداوسیمای محلی هم برنامه‌های لکی‌زبان را بسیار محدود و بیشتر به کردی یا لری اختصاص می‌دهد.
مهاجرت و شهرنشینی: گویشوران جوان در شهرهای بزرگ به دلایل اجتماعی و اقتصادی، اغلب زبان مادری خود را کنار می‌گذارند.
نگرش منفی و شرم زبانی: برخی خانواده‌ها تصور می‌کنند سخن گفتن به لکی نشانه عقب‌ماندگی است.
چشم‌انداز امید؛ تلاش برای احیا
با وجود همه چالش‌ها، گام‌هایی در جهت احیای زبان لکی برداشته شده است:
تأسیس مؤسسه‌های زبان بومی در کوهدشت، ایلام و کرمانشاه
انتشار کتاب‌هایی مانند «فرهنگ لغات لکی» و مجموعه شعر «ئاوێنه»
پادکست‌ها، صفحات اینستاگرامی و کانال‌های تلگرامی لکی‌زبان
برگزاری همایش‌هایی مانند «جشنواره زبان مادری» در دانشگاه ایلام
پیشنهادها برای احیای مؤثر لکی
پایان گزارش/
