گذری بر یک میراث هنری/ از سور تا سوگ، با نوای جاودانه زاگرس

کودک لر از همان آغازی که چشم بر جهان می‌گشاید “لاوه لاوه” مادر، گوشش را با موسیقی و آواز نوازش می‌دهد و گریه‌ و بی‌تابی‌هایش تسکین می‌یابد. بالیدن هم که گرفت و زمان عاشقی، چکامه‌هایش را با “بِزَران بِزَران”، “بِینا بِینا”، “کیودار”، “میربَگی” و ده‌ها ترانه دیگر سر می‌دهد. به وقت کار و تلاش هم […]

کودک لر از همان آغازی که چشم بر جهان می‌گشاید “لاوه لاوه” مادر، گوشش را با موسیقی و آواز نوازش می‌دهد و گریه‌ و بی‌تابی‌هایش تسکین می‌یابد.

بالیدن هم که گرفت و زمان عاشقی، چکامه‌هایش را با “بِزَران بِزَران”، “بِینا بِینا”، “کیودار”، “میربَگی” و ده‌ها ترانه دیگر سر می‌دهد. به وقت کار و تلاش هم زندگی‌اش باز چاشنی آهنگ داشته و “گَل‌دِرو”(برزیگری)، “هولَه”(خرمن‌کوبی)، مَشک‌زنی، شیردوشی و چوپانی‌اش را هماره با شادی می‌خواند.

هیچ‌کس نمی‌تواند مرد میدان بودن لرها را کتمان کند و هنگامه کارزار، “جنگ لُرو” و”دایَه دایَه” و مقام‌های بدون کلام “جَنگه را”، “سوارهو” و “نَقاره” آذین نبرد و رزم‌هایش بوده و در غم از دست دادن عزیزان، سوگ و ماتم‌شان هم “سَحَری”، “پاکُتَلی”، “شیوَنی” و… را با فغان سر داده است.

آنان نوای لری را با رقص نیز همراه کرده و این آیین هم اصیل و برگرفته از تاریخ زندگی طبیعی و اجتماعی‌شان بوده و دامنه‌ای از رقص‌های فولکلوریک است که در میان گروه‌های لرتبار نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شده و ویژگی عمده آنها گروهی بودن، آرایش دایره‌وار و رنگارنگ‌ بودن لباس‌های‌شان است.

گذری بر یک میراث هنری/ از سور تا سوگ، با نوای جاودانه زاگرس

جوهره آن را می‌توان رقص آیینی “سنگین سما” دانست و به جرات باید گفت از جمله مقام‌های موسیقی لری است که هیچ‌گونه مشابهت یا قرینه‌ای با مقام‌های موسیقی نواحی دیگر کشور نداشته و ندارد. برداشتن گام‌ها دقیق و حساس است و آن‌چنان با وقار و سنگینی خاصی اجرا می‌شود که مبتدی‌ها سریعا هویدا خواهند شد چراکه ریتم آن منحصر به فرد است.

به نظر می‌رسد موسیقی لری، تداعی‌گر فلسفه‌ای برگرفته از هزاران سال تجربه همزیستی قوم بزرگ لر با طبیعت باشد که هنوز هم بعد از سالیان دراز، ندای زاگرس است.

موسیقی لرستان پیشینه‌ای به درازای تاریخ دارد

در این خصوص عطا حسن‌پور، باستان‌شناس و پژوهشگر لرستانی به خبرنگار فارس از خرم‌آباد اظهار کرد: حضور موسیقی در لرستان پیشینه‌ای به درازنای تاریخ دارد و این هنر با گوشت، پوست و استخوان مردمان این سرزمین آمیختگی دیرینه یافته است.

وی یادآور شد: طبق شواهد و یافته‌های باستان‌شناختی به دست آمده از بررسی‌ها و پژوهش‌های زاگرس مانند سفالینه‌هایی با نقش انسان‌های رقصان، ادوات و لوازم مربوط به موسیقی قدمت این هنر به ۷۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد.

حسن‌پور ادامه داد: همچنین مطالعات مردم شناسی در زمینه موسیقی لرستان از جمله نقوش و صحنه‌های نقش شده بر روی گورنگارها و گفت‌وگو‌های به عمل آمده با جوامع عشایری، روستایی و شهری لرستان بیانگر آن است که موسیقی از بدو تولد تا سور و از سور تا سوگ همیشه و همواره، همراه و همزاد آنان بوده و هست.

این پژوهشگر میراث فرهنگی با بیان اینکه وجود ترانه‌های لالایی، مشک‌زنی و شیردوشی هنوز هم بر زبان زنان ایل جاری است، اضافه کرد: موسیقی کار و تلاش هماره در حنجره کشاورزان، دامداران و چوپانان کوهستان‌های زاگرس به هنگامه کاشت، درو و خرمن‌کوبی زمزمه می‌شود.

وی عنوان کرد: از ترانه‌های سور و شادیانه در مراسم عروسی تا انواع مقام‌های سازی- آوازی و کلام‌خوانی عارفان حقیقت‌جو تا سوگ سروده‌های غمناک در گوشه و کنار دیار مفرغ و بلوط، شادی و مهر را هدیه می‌آورد و غم را از دل هر دردمندی می‌زداید.

این دکترای باستان‌شناسی گفت: در موسیقی لرستان مقام‌های سازی و آوازی و حرکات آیینی فراوانی وجود دارد که طی سه پرونده مجزا در سال ۸۸ به عنوان میراث معنوی و ناملموس در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیدند اما در این میان مقام “سنگین سَما” که یکی از کهن‌ترین مقام‌های موسیقی در لرستان است با سنگینی و وقار خاصی اجرا می‌شود.

وی افزود: نام آن شاید از رقص سماع یعنی سماعی با وقار و موزون اخذ شده است. به همین منظور بیشتر پیران و سالخوردگان تمایل به شرکت در این مراسم آیینی را دارند و جوانان علاقه کمتری به آن نشان می‌دهند.

به گفته وی آوازهای فراوانی با این مقام از جمله بِینا بِینا، بِزَران بِزَران، گُرجی، رَنگینه، کیودار و…اجرا می‌شوند.

حسن‌پور با بیان اینکه بِزَران در لغت به معنای فعل امر حاضر و یعنی به صدا در بیاور؛ است، ادامه داد: بِزَران، یادآور یکی از کهن‌ترین حرکات اجتماعی بشر یعنی کوچ بوده که در گذشته، زمان حرکت کوچ را با صدای زنگوله‌ها یا چقه تیلا که همان به هم زدن چوب‌های سیاه‌چادر است به یکدیگر اطلاع می دادند چراکه می‌بایست در یک حرکت هماهنگ و همزمان، طوایف و ایلات همجوار کوچ را آغاز کند.

وی بیان کرد: این ابیات که با زبان لکی سروده می‌شده یک ترکیب‌بند دارند که با تکرار کلمه”بِزَران” شروع می‌شود و چنان‌که از محتوای این ابیات برمی‌آید حکایت از کوچ ایل دارد که قدمتی بسیار بالا و شاید هم‌پای کوچ اجتماعات انسانی در لرستان دارد.

حسن‌پور خاطرنشان کرد: آنچه از ابیات قابل تفسیر بوده این است که به احتمال بسیار زیاد این ابیات از زبان یک عشایرِ عاشق جاری شده که یارش از همسایگی‌اش کوچ می‌کند و توان تحمل هجران یار را ندارد بنابراین از سوز دل با نوای بِزَران بِزَران نوازنده‌ی زنگ سفر یا نوازنده‌ی کوچ را خطاب قرار می‌دهد که زنگ کوچ را با صدای زنگ دل تنهای من هم‌نوا گردان چراکه بعد از این کوچ میان من و یارم فاصله‌ای بسیار خواهد افتاد و می‌گوید: “بِزَران بِزَران بِزَرانَمَه، مالِ دوس بار کِرد پا بِرانَمَه”.

این پژوهشگر لرستانی بیان کرد: گاهی هم زنگ کوچ را به صدای کوس رسوایی عشقش تشبیه می‌کند و می‌گوید:
“بِزَران بِزَران گوش بِه وِ دَنگِم
بیچاره تونِم زِریایَه زَنگِم”.

وی با بیان اینکه در بیتی دیگر زنگ کوچ را با صدای شعله‌ور شدن آتش درونش قیاس می‌کند و “بِزَران بِزَران بِزَرانَمَه، یَه دِما دوسَه گِرگِرانَمَه” سر می‌دهد، اضافه کرد: در جای دیگر نیز صدای زنگ را با طنین لرزه‌های بدنش هم‌نوا می‌داند و می‌نالد از اینکه “بِزَران بِزَران بِزَرانَمَه، یَه دِما دوسَه لَرز و گیانَمَه”.

حسن‌پور عنوان کرد: در بیشتر ابیات یا مصرع‌های نخستین”بِزَران”، ابتدا با کلمات قصار و وزین یارش را به بهترین وجه توصیف می‌کند اما در ادبیات دیگر یا مصرع‌های دوم نازِش را با نالش‌های درون، هم‌قافیه می‌کند.

این دکترای باستان‌شناسی ادامه داد: همین نازِش‌های یار و نالش‌های سوزناک فراق چنان تاثیری بر ذهن خواننده‌ی شعر می‌گذارد که گاه از ریتم سه چهارم خود خارج شده و به مترونوم آزاد تبدیل می‌کند تا جایی که قلیان احساس خواننده یا سراینده او را وادار می‌کند هر ازگاهی در میان ابیات بِزَران یک بیت ساری‌خوانی، مویه یا عزیزبگی سر دهد تا اندکی از درد درونش کاسته شود.

وی خاطرنشان کرد: به هر ترتیب”بِزَران” یکی از قدیمی‌ترین و پرمغزترین ترانه‌های فولکلوریک در لرستان است که معمولا بعد از مقام‌های علی‌دوستی، عزیزبگی، ساری‌خوانی یا مویه به اجرا در می‌آید و پیش درآمدی برای ورود به مقام‌های دیگر از جمله سه‌پا به شمار می‌رود چه زمانی که آهنگ”بِزَران” با نوای کمانچه یا سرنا همگام شده و یا به صورت جمعی خوانده می‌شود از شیرین‌ترین تصنیف‌های سرزمین لرستان بوده که در غرب کشور نیز از شهرت خاصی برخوردار است.

انتهای پیام/

خبرنگار:سمیرا عزیزی

خبرنگار ::