سال ۱۴۰۳ نقطه عطفی در علم ایران؛ چالش‌ها و افق‌های جدید برای علم و پژوهش در کشور

در این گزارش، به بررسی علل و عوامل کاهش مقالات علمی ایران، پیامدهای این کاهش برای آینده علمی کشور و راهکارهایی برای بازگشت به مسیر پیشرفت علمی پرداخته می‌شود

کاهش تعداد مقالات علمی و از دست دادن جایگاه اول منطقه؛ چرایی تغییر روند و راهکارهای بازگشت به مسیر پیشرفت علمی

به گزارش خبرنگار کوهنانی نیوز، سال ۱۴۰۳ به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در تاریخ علم و فناوری جمهوری اسلامی ایران شناخته می‌شود. پس از سال‌ها رشد مستمر و موفقیت‌های پی‌درپی در تولید مقالات علمی و پژوهش‌های بین‌المللی، ایران در این سال شاهد کاهشی قابل توجه در تعداد مقالات علمی خود در اسکوپوس، یکی از معتبرترین پایگاه‌های علمی دنیا، بوده است. این تغییر در روند تولید علم و پژوهش‌های علمی، سبب شد تا کشور جایگاه پیشین خود را در صدر تولید مقالات علمی در منطقه از دست داده و رتبه‌های پایین‌تری در مقایسه با برخی کشورهای منطقه مانند ترکیه و عربستان سعودی به‌دست آورد.

در این گزارش، به بررسی علل و عوامل کاهش مقالات علمی ایران، پیامدهای این کاهش برای آینده علمی کشور و راهکارهایی برای بازگشت به مسیر پیشرفت علمی پرداخته می‌شود.

وضعیت پیشین: ایران، پیشتاز علم در منطقه

در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران همواره در ردیف کشورهای پیشرو در تولید مقالات علمی و پژوهش‌های بین‌المللی قرار داشت. در دهه‌های گذشته، ایران موفق شده بود تا در بسیاری از شاخص‌های علمی، نظیر تولید مقالات علمی، تعداد دانشمندان و پژوهشگران، و پیشرفت‌های تحقیقاتی در سطح جهانی، جایگاه قابل توجهی کسب کند.

ایران با تولید هزاران مقاله علمی در سال، نه‌تنها در منطقه خاورمیانه، بلکه در سطح جهانی نیز جایگاه ویژه‌ای در رده‌بندی‌های جهانی داشت. طبق آمارهای اسکوپوس و ISI، ایران در زمینه تولید مقالات علمی از نظر کمیت و کیفیت در صدر کشورهای منطقه قرار داشت و توانسته بود در برخی از سال‌ها به‌عنوان یکی از کشورهای با بیشترین رشد علمی شناخته شود.

کاهش تعداد مقالات علمی ایران در سال ۱۴۰۳: علت یا نشانه‌ای از بحران؟

اگرچه رشد تولید مقالات علمی در ایران طی دو دهه گذشته ادامه داشت، اما گزارش‌ها و آمارهای منتشرشده در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهند که برای نخستین بار در سال‌های اخیر، تعداد مقالات علمی ایران در اسکوپوس کاهش یافته است. این کاهش نه‌تنها موجب نگرانی محافل علمی کشور شد، بلکه نشان‌دهنده روندی متزلزل در مسیر پیشرفت علمی ایران است.

به طور خاص، ایران در سال‌های اخیر شاهد کاهش ۱۰ تا ۱۵ درصدی در تولید مقالات علمی خود بوده است. در کنار این کاهش، جایگاه ایران در میان کشورهای منطقه به طور قابل توجهی تغییر کرده است. کشورهای ترکیه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به سرعت در حال پیشی گرفتن از ایران در تولید مقالات علمی هستند و این رقابت فزاینده، پرسش‌های زیادی را در ذهن پژوهشگران و تحلیلگران علمی به‌وجود آورده است.

علل و عوامل کاهش مقالات علمی

۱. مشکلات اقتصادی و تحریمی
یکی از بزرگ‌ترین عواملی که بر روند تحقیق و توسعه علمی تأثیرگذار بوده است، مشکلات اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی است. کاهش بودجه‌های دولتی در بخش‌های پژوهشی و علمی و محدودیت‌های مالی، پژوهشگران و نهادهای علمی کشور را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. این مشکلات نه‌تنها باعث کاهش انگیزه و فرصت‌های علمی برای محققان شده، بلکه دسترسی به منابع علمی بین‌المللی را نیز دشوار کرده است.

۲. کاهش همکاری‌های بین‌المللی
یکی دیگر از دلایل کاهش تولید مقالات علمی، محدودیت‌هایی است که در همکاری‌های بین‌المللی به‌وجود آمده است. قطع ارتباط با بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبر جهان و محدودیت‌های ایجاد شده در زمینه تبادل اطلاعات علمی، مانع از رشد علمی و تحقیقاتی کشور شده است.

۳. کاهش کیفیت پژوهش‌ها
در حالی که ایران در سال‌های گذشته از نظر کمیت تولید مقالات علمی در رتبه‌های بالا قرار داشت، برخی پژوهشگران بر این باورند که کیفیت مقالات در برخی حوزه‌ها با مشکلاتی مواجه شده است. انتشار مقالات در مجلات علمی با ضریب تأثیر پایین و پژوهش‌های سطحی، که تنها به تولید مقالات بیشتر برای ارتقاء علمی و شغلی پژوهشگران متمرکز بودند، نیز از جمله عواملی است که در روند کاهش تولید مقالات علمی مؤثر بوده است.

۴. کمبود منابع انسانی متخصص و مهاجرت نخبگان
یکی دیگر از مشکلات عمده در کاهش تولید مقالات علمی، مهاجرت نخبگان علمی به کشورهای دیگر است. بسیاری از پژوهشگران و محققان جوان به دلیل مشکلات اقتصادی، شرایط نامناسب کاری و فرصت‌های محدود در داخل کشور، برای ادامه تحصیل و تحقیق به خارج از ایران مهاجرت می‌کنند. این موضوع موجب شده است تا کشور با کاهش نیروی انسانی متخصص در بسیاری از حوزه‌های علمی مواجه شود.

پیامدهای کاهش تولید مقالات علمی برای آینده علم در ایران

کاهش تعداد مقالات علمی ایران و از دست دادن جایگاه اول منطقه‌ای، می‌تواند پیامدهای مهمی برای آینده علمی کشور داشته باشد:

۱. کاهش قدرت علمی و فناوری کشور
علم و فناوری به‌عنوان موتور محرکه پیشرفت و توسعه کشورها محسوب می‌شود. کاهش تولید مقالات علمی و محدودیت در پیشرفت‌های پژوهشی، می‌تواند موجب کاهش قدرت علمی و فناوری ایران در عرصه بین‌المللی شود.

۲. تضعیف جایگاه ایران در جوامع علمی بین‌المللی
از دست دادن رتبه‌های بالا در تولید مقالات علمی می‌تواند منجر به کاهش اعتبار علمی کشور در مجامع بین‌المللی و کاهش فرصت‌های همکاری با کشورهای پیشرفته شود. این مسئله ممکن است تاثیرات منفی بر شبکه‌های علمی و پروژه‌های بین‌المللی بگذارد.

۳. کاهش فرصت‌های اشتغال در حوزه‌های علمی
کاهش فعالیت‌های علمی و پژوهشی می‌تواند به کاهش فرصت‌های شغلی برای محققان و پژوهشگران منجر شود. این مسئله نه‌تنها باعث کاهش انگیزه و اشتغال در بخش علمی خواهد شد، بلکه باعث کاهش توانمندی‌های کشور در حوزه‌های مختلف علمی نیز خواهد شد.

راهکارهای بازگشت به مسیر رشد علمی

برای بازگشت به مسیر رشد و پیشرفت علمی، ضروری است که کشور به چندین استراتژی اساسی توجه کند:

۱. افزایش بودجه‌های تحقیقاتی و علمی
در اولین گام، دولت باید تخصیص بودجه‌های پژوهشی و تحقیقاتی را افزایش دهد و شرایط مالی بهتری را برای محققان و پژوهشگران فراهم کند.

۲. تقویت همکاری‌های بین‌المللی و تبادل دانش
ایران باید بر تقویت همکاری‌های علمی با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبر بین‌المللی تمرکز کند تا بتواند دوباره جایگاه خود را در جامعه علمی جهانی به‌دست آورد.

۳. ارتقاء کیفیت پژوهش‌ها و تمرکز بر مقالات معتبر
افزایش کیفیت مقالات علمی و انتشار آنها در مجلات معتبر علمی می‌تواند باعث ارتقاء جایگاه ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی شود. همچنین، باید پژوهش‌های سطحی و کوتاه‌مدت کاهش یابد و پژوهشگران به تولید آثار عمیق‌تر و کاربردی‌تر تشویق شوند.

۴. ایجاد شرایط مناسب برای نخبگان علمی و جلوگیری از مهاجرت
برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان علمی، باید شرایط مناسبی برای پژوهشگران فراهم کرد و فرصت‌های شغلی و امکانات تحقیقاتی بهتری در داخل کشور ایجاد کرد.

ودرپایان اگرچه سال ۱۴۰۳ سالی چالش‌برانگیز برای علم ایران به‌شمار می‌رود، اما با اتخاذ سیاست‌ها و استراتژی‌های مؤثر می‌توان کشور را به مسیر پیشرفت علمی بازگرداند. ایران همچنان از پتانسیل‌های عظیم انسانی و علمی برخوردار است و با همکاری و همدلی در سطوح مختلف می‌توان دوباره به جایگاه پیشین خود در عرصه تولید علم دست یافت.

انتهای پیام/